Archief van Tranen’, Filmvertoning en discussie
RoodeBrug Soerabaia, 10 april 2017, Door: Ady Setyawan
Zondag 9 april 2017 werd in de Audio Visuele ruimte van het ’10 Nopember Museum’ in Surabaya de film ‘Archief van tranen’ vertoond, georganiseerd door Roodebrug Soerabaia in samenwerking met de stichting Histori Bersama. Op de filmvertoning volgde een discussie waarna Balai Pemuda (Simpang Societeit) werd bezocht, het gebouw waar de gebeurtenissen hebben plaatsgevonden.
Foto: Het publiek tijdens de filmvertoning van “Archief van Tranen”.
‘Archief van Tranen’ is een documentaire die een andere kant belicht van de Indonesische revolutie in Surabaya. De film is gemaakt door Pia van der Molen en Michiel Praal. Als ik spreek over de andere kant heb ik het over de brute moorden begaan door een groep Indonesische vrijheidsstrijders.
Het gaat hier onder andere over wat er gebeurd is met de vader van Wieteke van Dort – bekend als zangeres van het lied ‘geef mij maar nasi goreng’ – maar ook de moorden in de Simpang Societeit en het Gubeng transport; een Brits konvooi van vrouwen en kinderen die in een hinderlaag liepen op de kruising tussen Sonokembang en Palmenlaan/Jend Sudirman.
Het publiek leek de film aandachtig te bekijken. De discussie met Marjolein van Pagee (Histori Bersama), Ady Setyawan (Roodebrug Soerabaia) en moderator Johan Pradana (master student en geschiedenisdocent aan de Malang Universiteit) was erg boeiend. Vragen werden beantwoord aan de hand van Nederlands en Indonesisch bronnenmateriaal.
Foto: Ady Setyawan leest een oud krantenartikel voor, in oktober 1945 in een lokale krant gepubliceerd door leden van de Indo gemeenschap.
Zowel Ady als Marjoleinlegden uit dat de gebeurtenissen in de Simpang Societeit absoluut hebben plaatsgevonden, dit correspondeert niet alleen met documenten uit de Nederlandse archieven maar ook met getuigenissen en memoires van Indonesische veteranen. M. Jasin – commandant van de Politie – schrijft in zijn memoires bijvoorbeeld dat de Politie eenheid bijna was overgegaan tot een aanval op het PRI hoofdkwartier in de Simpang Societiet vanwege het excessieve geweld dat door de PRI-leden daar werd toegepast.
Maar is het ook juist dat Soetomo achter deze moorden zat? Schreeuwend opdracht gevend tot de moordpartij? Barlan Setiadidjaja schrijft dat Soetomo de PRI al had verlaten op 12 oktober 1945, waarna hij de BPRI oprichtte om zich te focussen op de revolutionaire radio. Hij was dus geen PRI-lid meer vanaf dat moment. [De moorden begonnen vanaf 15 oktober 1945, ook wel Bloedige maandag genoemd.]
Soetomo schrijft in zijn memoires dat hij zelf gearresteerd werd door de PRI, waarvan Soemarsono de leider was. Eveneens Soemarsono geeft toe in zijn boek dat zijn mannen Soetomo hadden opgepakt. De bewering in de documentaire dat het Soetomo was die achter de moorden zat in het Simpang gebouw is niet aannemelijk. Nog twijfelachtiger is de verklaring in de film dat Soetomo de leider was van de PRI.
Foto: Moderator Johan Pradana beantwoordt de vragen uit het publiek
Iemand uit het publiek reageerde: “Soetomo was een vijand van de Nederlanders door zijn rol in de oorlog, zijn toespraken op de radio zorgden ervoor dat duizenden jonge mannen (pemoeda’s) meededen in de strijd tegen de Britten en de Nederlanders. Het verrast me niet dat de Nederlanders Soetomo afschilderen als een monster en hem verantwoordelijk houden voor al hun ellende.”
Een oorlogsgeschiedenis waarbij twee landen betrokken zijn resulteert uiteraard in uiteenlopende perspectieven, het is vanzelfsprekend dat dit soort verschillen zich voordoen. Het is makkelijk om te discussiëren met mensen waarmee je het eens bent, maar hoe moeilijk is dat met mensen waarmee je het oneens bent?
Het leidt geen twijfel dat de moorden hebben plaatsgevonden, dat is aannemelijk omdat archieven aan beide kanten hier melding van maken. Maar wat is er precies bekend over het aantal slachtoffers? En ook, wat valt te zeggen over de gruwelijkheid van deze moorden? Hoe kan het bijvoorbeeld dat mevrouw Sinsu-Andries, wiens getuigenis gedetailleerd ingaat op de bruutheid van de moord, uiteindelijk toch weg mocht van de PRI? Volgens mevrouw Sinsu was de reden van haar vrijlating dat de PRI geen duidelijk bewijs had tegen haar. Betekent dit dat er toch een soort van proces was? En dat mensen dus niet lukraak werden opgepakt, dat niet iedereen zomaar willekeurig werd vermoord? Hoe zit het met de beschrijving van de ruimte met het bloed tot aan de enkels?
Foto: Ady Setyawan en Marjolein van Pagee vertellen de aanwezigen over de Simpang Societeit.
Foto: Ady Setyawan en Kuncarsono geven een korte toespraak voordat de groep de Simpang Societeit binnengaat.
Er zijn nog veel vragen te beantwoorden. Meer discussie is nodig met gebruik van gezond verstand en archiefmateriaal van beide zijden. Hopelijk komen we verder dan alleen het presenteren van historische feiten maar leren we er ook van. Zodat onderdrukking, kolonialisme of moordpartijen niet opnieuw ontstaan, voor welke reden dan ook.
[Oorspronkelijk gepubliceerd in het Indonesisch. Vertaald door Marjolein van Pagee. Stuur ons een e-mail als u denkt de vertaling te kunnen verbeteren: info@historibersama.com]
