LITERATUUR

Een soldaat achter een schrijfmachine. De tolk van Java van Alfred Birney

Met De tolk van Java brengt Alfred Birney (1951) een “rilling” bij de lezer teweeg. Het is een roman over een getraumatiseerde vader, Arend, die tijdens de oorlog in Indonesië tientallen mensen heeft vermoord en voor wie de oorlog gewoon doorging in het gezin dat hij in Nederland stichtte. Die oorlog eindigt voor zijn zoon, de ik-verteller van de roman, pas met de dood van zijn vader. “Ik vecht niet langer, ik hou ermee op”, luidt zijn slotzin van de roman.

De tolk van Java begint met een zin van meer dan een pagina over Arend, waarin wordt meegedeeld wat hij zag, hoorde, wie hij verraadde, dat hij werd gemarteld en de geallieerden hielp. Het zijn verhalen die Arend altijd aan zijn zoon vertelde, zijn zoon, die hem haat, die hem als een massamoordenaar beschouwt en hem verwijt zijn leven voor een groot deel te hebben verknoeid. Arend voedt zijn kinderen op zoals hijzelf is opgevoed: hard en met veel slaag, versterkt door zijn oorlogstrauma. Hij slaapt bijvoorbeeld altijd met een mes binnen handbereik, neemt het zelfs mee in zijn fietstas als hij de stad ingaat en op een dag achtervolgt hij met dat mes een van zijn vermeende vijanden in Den Haag.

Het is een rijke roman over identiteit, trauma’s, racisme (in Indonesië, in Nederland en in het Nederlandse leger), de Japanse bezetting van Indonesië, de bloedige strijd van de Nederlanders tegen de Indonesische onafhankelijkheid, een vader die zijn kinderen mishandelt en het internaatsleven dat voor de ik-verteller en de vier andere kinderen uit het gezin begint als zij uit huis worden geplaatst. Hier vindt de lezer geen zoete nostalgie (dat is een “leugen”, schrijft de vader en de ik-verteller heeft er ook niets mee) of een beschrijving van een paradijselijke jeugd, zoals dat vaak bij bekende Nederlandse literatuur over Indonesië het geval is.

Birney heeft gevoel voor timing, want juist in 2016 is er in Nederland opnieuw en grondiger dan voorheen gediscussieerd over de oorlogsmisdaden van het Nederlandse leger dat het koloniale bestuur na 1945 in Indonesië moest herstellen en over de regering die de onafhankelijkheid niet wilde accepteren. De officiële versie tot dusver luidde dat er vooral sprake was van incidentele “excessen” (verkrachting, roof en plundering), niet van structurele oorlogsmisdaden die door het koloniale bestuur, de Nederlandse regering en de militaire justitie werden toegedekt. Na nieuw onderzoek kan niemand er meer omheen dat het Nederlandse leger verantwoordelijk was voor stelselmatige oorlogsmisdaden.

[…]

Lees verder: https://www.the-low-countries.com/article/a-soldier-at-a-typewriter.-alfred-birneys-novel-about-java-1

—
De Engelse vertaling van De Tolk van Java wordt uitgegeven door de Londense uitgever ‘Head of Zeus‘. Op 3 september 2020 komt de hardcover uit onder de titel ‘The Interpreter from Java’: