Koloniale schaamte

Nederland in Ideeën (2019, thema van dit jaar: Hoop)
Door: Alfred Birney, schrijver, essayist, columnist, auteur van De tolk van Java
—

Berichten over Nederlands koloniale verleden verschijnen met de regelmaat van de klok en lijken voorlopig niet te verdwijnen. Indertijd bepaalden kranten en televisie het onderwerp van het debat. Nu is er het internet bij gekomen, dat ondanks bemoeienis van overheden, zoekmachines, geheime diensten en bazen van sociale media nog altijd een anarchistisch karakter heeft. Alle stemmen kunnen zich er laten gelden. De traditionele media moeten internettrends volgen, willen ze geen lezers, luisteraars en kijkers verliezen.

Zo is de zwartepietendiscussie geen fenomeen meer voor louter de decembermaand, zij duikt het hele jaar op; het slavernijverleden is publiek debat geworden. Activisten bekladden het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen, roepen op tot een lawaaidemonstratie tijdens de Nationale Dodenherdenking en worden met de dood bedreigd. Hun wordt verweten de geschiedenis te willen uitwissen, terwijl zij juist het omgekeerde beogen: wij Nederlanders moeten ánders naar onze geschiedenis leren kijken.

Dat vind ik ook. De kennis van de koloniale geschiedenis stelde al weinig voor, maar het ging echt goed mis met de invoering van de Mammoetwet in de jaren zeventig, die niet bepaald bedoeld was om ons collectieve geheugen op te frissen. Middelbare scholieren mochten hun eigen lespakketten samenstellen, geschiedenis was niet langer een verplicht vak en zo kregen we hele generaties met de historische kennis van een garnaal. Koren op de molen van de overheid, die langer dan een halve eeuw de koloniale geschiedenis wegmoffelde, terwijl ze met de vinger wees naar Duitsland, dat juist schuldbewust het boetekleed aantrok voor de oorlogsmisdaden in de Tweede Wereldoorlog. Ook werd naar Japan gewezen, dat het lef had gehad Nederlands-Indië binnen te vallen en Europeanen in kampen te stoppen, maar dat buiten de geschiedenisboeken hield. Zelfs Zuid-Afrika’s apartheid kreeg van Nederland het vermanende vingertje, terwijl het eigen raciale stelsel in de ‘voorbeeldige’ kolonie Nederlands-Indië maar even werd vergeten. Ten slotte werd ook nog braaf tegen de Amerikaanse bombardementen op Vietnam geprotesteerd.

Die Amerikanen zien achteraf in dat niet alleen de toenmalige leiders, maar de hele Amerikaanse bevolking schuldig was aan het debacle in Vietnam. Het aantal Vietnamfilms was al niet om aan te slepen en veel popsongs over die ellendige ‘Asian war’ haalden de hitlijsten. Een tiendelige serie over de oorlog in Vietnam, inclusief fouten en misdaden, heeft Netflix gehaald. Nederland komt weinig verder dan verfilmingen van boeken uit 1900 en daarvoor. Ja, de eigen heldendaden jegens de Duitsers, die kennen we onderhand wel.

Er is geld vrijgemaakt voor onderzoek naar oorlogsmisdaden tijdens onze laatste grote koloniale oorlog. Het onafhankelijk onderzoeksproject heet ‘Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950’. Het geld gaat naar drie instituten: het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). Het is een schijnvertoning. Alles is al beschreven, er komt heus niets nieuws bovendrijven, het moet alleen worden verteld en onderwezen, dáár gaat het om.

Hoe onafhankelijk is een onderzoek van drie instituten waarvan de overheid zelf de baas is? Het onderzoek wordt geleid door mensen die zeggen met de Indonesiërs samen te willen werken, maar botweg geen enkele Indonesiër uitnodigen bij de obligate kick-off van het onderzoek. ‘Wij hebben geschoten, maar jullie hebben teruggeschoten.’ Aldus opgetekend uit de mond van een der onderzoekers. Als je je zo bespottelijk uitlaat, nou, dan kun je maar beter helemaal niemand uitnodigen.

Het onderzoek begint bij de analyse van het geweld aan beide kanten, en Nederland neemt gemakshalve niets maar dan ook niets van Indonesische historici over. Met het onderzoek denkt men het Nederlandse geweld te kunnen verklaren door de brede context van de naoorlogse dekolonisatie te bestuderen op internationaal politiek, bestuurlijk, justitieel en militair niveau. Internationaal, hè? Wij dekken ons maar weer eens in. En wat zou dat ‘verklaren’ behelzen? Toch geen rechtvaardiging van die oorlog die we ‘Politionele Acties’ noemen? Moeten wij nu jaren gaan zitten wachten tot het de onderzoekers behaagt met hun bevindingen naar buiten te komen alvorens zij hun pensioen gaan vieren? De uitkomsten zullen wel weer ‘in het licht van die tijd’ moeten worden gezien. Lood om oud ijzer dus. En de geschiedenisles op onze scholen zal wel facultatief blijven.

Is er hoop? Jazeker, er staat een nieuwe generatie op. Het drietalige Histori Bersama is de luis in de pels van de drie instituten. In de documentaire The Uprising (2019) ontrafelt Pravini Baboeram onze eeuwenoude koloniale geschiedenis. Wat een afgang voor Nederland dat zij het koloniale verhaal van 1500 tot op heden in het Engels vertelt. In Amerika en Vlaanderen zijn onafhankelijke onderzoekers in de pen geklommen die ons triootje van instituten stellig voor zullen zijn met hun publicaties. Zij lijden niet aan die merkwaardige Nederlandse mengeling van koloniale schaamte en arrogantie en zullen ons, wie weet, net zo op de vingers tikken als wij dat bij andere naties hebben gedaan.
—

Nederland in Ideeën is een publicatie van Maven Publishing: https://www.mavenpublishing.nl/boeken/hoop/?mc_cid=f109f49507&mc_eid=f2c259082e